تاریخچه شیشه
نخستین شیشهای که پدید آمده همان شیشههایی بوده که در طبیعت به ویژه در منطقههای آتشفشانی به وجود آمدهاست، شیشهٔ ابسیدین احتمالاً توسط مردمان دوران سنگی استفاده میشده
و به دلیل محدودیت منابع آن و نیازی که به ابزارهای بُرنده وجود داشته، به گستردگی در سراسر جهان آن روزگار، داد و ستد میشدهاست. به هر روی، باستان شناسان بر این باورند که احتمالاً نخستین شیشه در ناحیهٔ ساحلی سوریهٔ امروز، میانرودان یا مصر باستان ساخته شدهاست. شیشه در حدود ۳۶۰۰ سال پیش از میلاد در مصر ساخته شدهاست. شیشههای کهن نور را از خود عبور نمیدادند و به علت نا خالصیهای موجود در آنها، رنگی به نظر میرسیدند. کهنترین شیشهای که تاکنون پیدا شده، خرمُهرهای مربوط به نیمهٔ هزارهٔ سوم پیش از میلاد است و احتمالاً به صورت تصادفی در هنگام فلزکاری (سرباره) یا ساختن سفال، پدید آمدهاست.
شیشه به عنوان یک ابزار تجملاتی باقیماند و فروپاشیها و رویدادهایی که در پایان عصر برنز رخ داد باعث توقف گسترش شیشه شد. گسترش بومی روشهای ساخت شیشه در آسیای جنوبی در حدود ۱۷۳۰ پیش از میلاد آغاز شد.[۹] در چین باستان ساخت شیشه نسبت به سرامیک و فلز احتمالاً آغاز دیرتری داشته. در امپراتوری روم، ابزارهای شیشهای در منطقههای مسکونی، صنعتی و مراسم خاکسپاری پیدا شدهاست.
شیشه به صورت گسترده در قرون وسطی کاربرد داشتهاست. از سدهٔ ۱۰ اُم به این سو، شیشه به صورت رنگی در معماری اسلامی جایگاه ویژهای یافت و سپس در کلیساهای معمولی و جامع مورد استفاده قرار گرفت. کلیسای سن-دنی و کلیسای جامع شارتر دو نمونهٔ شناخته شدهٔ این کاربرد است. تا سدهٔ ۱۴ ام میلادی معماران به استفاده از شیشههای رنگی برای ساختمانها روی آوردند مانند بنای سن-شپل در پاریس (۱۲۰۳ تا ۱۲۴۸) با آغاز رنسانس و دگرگونی معماری کاربرد شیشههای رنگی بزرگ کم شد و کاربرد آن در خانههای مردمی بیشتر شد. با پیشرفت دانش و فن این شیشهها ارزانتر شدند و کاربرد آنها همگانی تر و البته امکان تولید ارزان آنها در قالبهای بزرگ فراهم شده بود. در سدهٔ ۱۹ ام میلادی و همراه با معماری گوتیک نوین، نگاه تازهای به شیشههای رنگی شد.
در سدهٔ ۲۰ میلادی گونههای تازهای از شیشه به صورت لایه لایهای، مسلح (مقاومسازی شده) و آجری به بازار آمد که کاربرد شیشه در ساختمانسازی را افزایش داد. ساختمانهای چند طبقه بیشتر از دیوار پردهای که تقریباً به تمامی از شیشه است، ساخته شدهاند. در آغاز شیشه به دلیل نداشتن واکنش با آب و به عنوان ظرف کاربرد داشت اما در پایان سدهٔ میانی ویژگیهای نوری آن بیشتر مورد توجه قرار گرفت و تولید عدسی، ابزارهای ستارهشناسی و پس از آن ابزارهای پزشکی و دانش، گسترش یافت.
در سدهٔ ۱۹ میلادی در روشهای باستانی تولید شیشه، به ویژه شیشههای نقش برجسته دگرگونیهایی پدید آمد. این تغییر روش برای نخستین بار از زمان امپراتوری روم پدید میآمد و بیشتر در طرحهای نوکلاسیک دیده میشد. در جنبش هنر نو از این شیشهها به فراوانی بهره برده شد. با گذشت زمان کمکم کارگاههای کوچک شیشههای هنری در همه جا دیده شد.
شیشه در ایران
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. لطفاً با افزودن یادکرد به منابع قابل اعتماد برطبق اصول تأییدپذیری و شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به بهبود این بخش کمک کنید. مطالب بدون منبع ممکن است به چالش کشیده شوند و حذف شوند.
قدیمیترین شیشه طبیعی در ایران متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد است. نمونههایی از هزاره دوم تا مقارن میلاد مسیح شامل عطردانها، النگوها، تندیسها و کاسهها و تنگهای متعدد بهدست آمدهاست. در حفاریهای چغازنبیل مربوط به دوره پیش از تاریخ، بطریهایی شیشهای یافت شدهاست، که نشان از وجود شیشه در ایلام کهن دارد.
از تمدن مارلیک مهرههای شیشهای که عمر آنها به ۳۴۰۰ سال پیش میرسد، پیدا شدهاست. همچنین ظروف شیشهای مایل به شیری در کاوشهای لرستان بهدست آمدهاست. از زمان هخامنشیان آثار شیشهای در دست نیست.
کاربرد شیشه در دورهٔ اسلامی به اوج خود رسید. در شهرهای بزرگ آن روزگار از جمله دمشق و قاهره کارگاههای زیادی به ساخت شیشه اشتغال داشتند و فنون بسیاری در ساخت شیشه کشف شد که بعدها شیشه گران ونیز و فلورانس از آن استفاده کردند. در دورهٔ سلجوقی و تا زمان هجوم مغول، افزارها و ظروفهای بسیار زیبای شیشهای از کورههای شیشهگری گرگان بیرون میآمد که به نازکی کاغذ و گاه مینایی و گاه تراشیده و کندهکاری شدهاست. روزگار سلجوقی اوج صنعت شیشهگری در ایران محسوب میشود؛ که تحت تأثیر شیشهگری دمشق بود. فراوردههای شیشهای این دوران بیشتر شامل ظروف کوچک و بزرگ، عطردانهای بسیار ظریف، جامها و گلدانهایی با فرمها و اندازههای متنوع و اشیاء تزئینی کوچک بهشکل حیوانات و … است. در دورهٔ مغول در ایران رونق شیشهسازی از میان رفت و در عوض در این عهد سفالگری و کاشیکاری رونق یافت.
در دورهٔ تیموری رواج شیشهگری قابل توجهاست. شیشهگرانی از قاهره و دمشق به ایران آمدند و مشابه شیشههای آنجا به ایران آمد. در این دوره دو شهر سمرقند و شیراز از مراکز عمده شیشهسازی در ایران بودند. از این زمان به بعد این هنر روی به انحطاط نهاد تا زمان شاه عباس که با ساختن چراغهای مساجد و بطریها این هنر دوباره زنده شد. شاهعباس شیشهگران ونیزی را که در این دوران به مهارت بالایی رسیدند، برای احیای این صنعت به ایران آورد. در نتیجه شیشهگری در دوره صفوی رونق دوباره یافت. گاه شیشه را با دمیدن به درون قالب میساختند و گاه شیشه را میتراشیدند تا بهشکل جواهر در آید یا نقوشی روی آن میکندند؛ و گاهی نیز شیشه را با نقوش درخشان، مینایی و طلایی میکردند. در این دوره کارگاههای شیشهسازی در شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان، شیراز و کاشان دایر شد.
فاصلهٔ بین سلطنت سلسله صفویه و قاجاریه هنر و صنعت شیشهگری در ایران از لحاظ سیر تکاملی پیشرفتی نداشتهاست و تا اواخر سلسله قاجاریه و بعد از آن بهتدریج ضعیفتر شدهاست. با ورود شیشه به قیمت ارزانتر و مرغوبتر به بازار ایران، کمکم این صنعت رو به انحطاط نهاد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.